Logische onjuistheden zijn fouten die gemaakt worden in het gebruik van logica of
discussietechnieken tijdens het argumenteren of debatteren. We komen ze in de volgende vormen tegen:
Zie ook:
Cirkelredenatie
Beschrijving: Aannemen wat moet worden bewezen.
Slagzin: "Ik heb altijd gelijk, waarom zou ik er nu naast
zitten?"
Voorbeelden:
Tautologie (mannen zijn mannen, het is
niet
voorbij totdat het voorbij is, doofheid wordt veroorzaakt door gehoorverlies, alle vrijgezelle
mannen zijn ongetrouwd, niets slaagt zo goed als succes, we hebben niets te vrezen dan de vrees
zelf, dingen zijn zoals ze zijn omdat ze waren zoals ze waren, de ware betekenis van het leven
is een betekenisvol leven, en meer van die 'dooddoeners'.): Natuurlijke selectie is
'survival of the fittest'; dit is te vertalen als 'survival of the survivors' of
'the fitness of the fit'. Levende organismen passen zich aan en kunnen daardoor overleven, maar
hoe zijn ze aan dat vermogen gekomen? Natuurlijke selectie verklaart niet hoe al het leven kon
evolueren uit een enkele cel.
Index fossielen gebruiken om de aardlagen te
dateren en vervolgens andere fossielen in die aardlaag dezelfde ouderdom toekennen.
Het gebruik van overeenkomsten tussen
verschillende organismen als een bewijs en als verklaring voor evolutie.
De geologische kolom (ook wel tijdschaal
genoemd) gebruiken als een beschrijving van evolutie en ook als bewijs ervoor.
Aannemen dat bepaalde radioactieve
halfwaardetijden altijd groot geweest zijn en die dan gebruiken om hoge ouderdom vast te
stellen.
Een bepaalde term bedenken en dan doen alsof
het
wat verklaart, bijvoorbeeld convergente evolutie, wat gebruikt wordt als verklaring en bewijs
voor een Darwinistische oorsprong waar men overeenkomstige karakteristieken in verschillende
organismen ziet.
Opmerking:De overtuiging dat de Bijbel de ultieme waarheid bevat wordt wel eens een
cirkelredenatie genoemd. Je moet tenslotte aannemen dat de Bijbel de waarheid is om de waarheden van
de Bijbel te kunnen accepteren. Je kunt geen absoluut bewijs aanhalen van buiten de Bijbel. Er is
per definitie geen hogere autoriteit die 'het Woord van God' kan bevestigen, behalve de God die in
de Bijbel beschreven wordt. En dat is nu net waar het om draait. Het ultieme gezag moet zichzelf
bewijzen en innerlijk samenhangend zijn. De Bijbel heeft die eigenschappen en is daarin uniek.
(Wetenschappelijke feiten bewijzen de Bijbel niet, maar passen wel beter binnen het Bijbelse
wereldbeeld, zoals op deze site al veelvuldig aangetoond is.) Andere wereldbeelden vallen echter ten
prooi aan willekeur, onsamenhangendheid en onzekerheid. Je kunt namelijk niets weten als je
geen ultieme standaard hebt.
Non-Sequiteur
Beschrijving: "hieruit volgt niet..." verwarring tussen
oorzaak en gevolg. Verkeerde speculaties.
Slagzin: "Red de wereld, koop een Suzuki Alto!"
Voorbeelden:
Hoe kunnen we verliezen als we zo oprecht
zijn?
Ga voor wereldvrede, steun de VN.
Ik heb een bot gevonden, het moet wel
een
overgangsvorm zijn.
Argumenteren dat evolutie onderwezen moet
worden
in scholen omdat het de kwaliteit van het wetenschappelijk onderwijs verbetert.
Beweren dat, nu we de bouwstenen van het
leven
gevonden hebben, we zijn begonnen met het begrijpen van de oorsprong van het leven.
Beweren dat het ontstaan en de evolutie van
het
leven gemakkelijk moet zijn geweest en dat er op veel plaatsen in het universum zo moet zijn gegaan,
omdat het heel vroeg in de geschiedenis van de aarde begonnen is.
Observatie a.: er is leven in extreme
omstandigheden. Observatie b.: andere planeten hebben extreme omstandigheden.
Conclusie: Andere planeten kunnen leven bevatten.
Post Hoc
Beschrijving: Na het feit, daarom vanwege het feit.
(post hoc, ergo propter hoc).
Slagzin: "Het serveren van koffie in een vliegtuig
veroorzaakt
turbulentie."
Voorbeelden:

We hebben de strijd verloren omdat we het
slechte
teken van de komeet negeerden.

De discipelen van Jezus: "Wie heeft gezondigd,
deze
man of zijn ouders, dat hij blind geboren is?" (Johannes 9:2)

Ik nam die pil en toen voelde ik mij beter; het
moet
wel werken.

De bomen bewogen en toen voelde ik de wind, dus
wind
wordt veroorzaakt door bewegende bomen.

De zon komt altijd op wanneer onze haan gekraaid
heeft; onze haan laat dus de zon opkomen.

Wij zijn er, dus moet er evolutie geweest
zijn.
Indirecte bewijsvoering
Beschrijving: Aannemen dat bepaalde bewijzen verwant zijn
aan elkaar.
Slagzin: "Waar was jij op 11 september?"
Voorbeelden:
Astrologie.
Zonnevlek cycli verbinden met de
aandelenmarkt.
Het 'gezicht' op Mars.
Documentaires die doen vermoeden dat het
Apollo
programma een vervalsing was en dat de Amerikanen nooit op de maan geweest zijn.
Fossielen van apen die worden gebruikt om
afstamming van mensen te bepalen.
Fossiele paarden die in een voor evolutie
gunstige volgorde geplaatst worden.
Chemische verbindingen in een meteoriet, die
verondersteld wordt van Mars te komen, zien als bewijs voor leven buiten de aarde.
Opmerking: Dit soort bewijs kan gebruikt worden in een rechtszaak, maar moet met zeer
grote zorg behandeld worden en gezien worden binnen de context van andere bewijsvoering. Het zou er
de oorzaak van kunnen zijn dat een onschuldig persoon jaren lang de gevangenis in gaat. Het wordt
pas echt gevaarlijk als het wordt gedreven door een fanatiek geloof.
De of-of fout
Beschrijving: Slechts twee mogelijke alternatieven laten
zien, terwijl er ook nog andere mogelijkheden zijn (vals dilemma).
Slagzin: "Ligt het aan jou of ben ik nou gek?"
Voorbeelden:
Religie of wetenschap. De twee kunnen heel
goed
samengaan.
Rechts denkend of links denkend. Er zijn ook
andere denkrichtingen.
Het kind met het badwater weggooien. Er zijn
dan
niet voldoende alternatieven overwogen.
Als ik mijn tegenstander in een kwaad
daglicht kan zetten, ben ik van alle blaam gezuiverd. Het is hij of ik.
Ik ben een goed mens, ik heb nooit iemand
vermoord.
"Er zijn twee soorten mensen in deze
wereld..."
Molecuul-naar-mens evolutie of
onveranderlijke
soorten.
Atheïsme of jonge-aarde creationisme.
Evolutie is wetenschap, schepping is
religie: "Evolutie gebruikt wetenschappelijke argumenten en creationisme gebruikt religieuze
argumenten."
We kunnen Intelligent Design niet mengen
met
wetenschap, anders zouden we elke religie zijn scheppingsmythe moeten laten onderwijzen
(daarmee aannemend dat alle wetenschappelijke verklaringen even objectief zijn en alle
religieuze verklaringen even subjectief).
Darwins denkfout: óf alles is ontworpen óf
niets
is ontworpen. Of God heeft mijn neus geschapen en elke regendruppel die valt gepland, óf er is geen
God. In een brief aan Lyell, schreef hij: "Zul je me eerlijk vertellen (en ik zou je zeer
erkentelijk zijn) of jij gelooft dat de vorm van mijn neus (wee mij!) was voorbestemd en 'bestuurd
door een intelligente oorzaak?' " Aan J.D. Hooker schreef hij, "Dat elke variatie die ooit
heeft plaatsgevonden voorbestemd is voor een bepaald doel, kan ik net zo min geloven als dat de plek
waar elke regendruppel valt specifiek bestemd is."
Opmerking: Sommige dingen zijn wel of-of (zoals jongens of meisjes, bits in een
computer die 1 of 0 zijn). Sommige dingen zijn grotendeels het een of het ander, slechts een paar
mogelijkheden met heel weinig uitzonderingen.
Maar dat moet je
aantonen, niet
aannemen.
Personificatie
Beschrijving: Voorstelling van een dier, zaak of een begrip
als persoon
Slagzin: "Moeder natuur is zeer inventief."
Voorbeelden:
Moleculen verzamelden zichzelf tot
primitieve
proteïnen en gingen zich vermenigvuldigen.
Toen het niet langer veilig was op de
grond,
evolueerden zij vleugels en werden vogels en meer van dat soort opmerkingen (vissen
evolueerden kieuwen, vogels ontwikkelden veren, vleermuizen vonden sonar uit, primitieve cellen
vormden membranen, enz.)
Evolutie voorstellen als een klungelaar, die
lukraak wat onderdeeltjes bij elkaar zoekt om zo nu en dan met iets nieuws op de proppen te
komen.
"Wij beginnen net met het bestuderen van de
biochemie; evolutie heeft miljarden jaren de tijd gehad om te oefenen." (Carl Sagan,
Cosmos)
Zelfzuchtige genen (een idee van Richard
Dawkins).
Opmerking: Personificatie is een mooi artistiek en literair mechanisme, maar een slecht
argument;
het draait je een rad voor de ogen.
Gelijkenissen
Beschrijving: Allerlei parallellen trekken maar de
verschillen negeren.
Slagzin: "Een waarheid als een koe."
Voorbeelden:
Een miljoen apen die op een miljoen
typemachines typen zouden, als je ze maar genoeg tijd geeft, de werken van Shakespeare kunnen
reproduceren.
Richard Dawkins probeert in The
Blind
Watchmaker natuurlijke selectie te illustreren met een knap geschreven
computerprogramma.
Thermodynamica: toename in complexiteit in
biologische evolutie vergelijken met de groei van kristallen of het louteren van metalen door
verandering van temperatuur.

Koldervergelijkingen:
zo glad als een paling
in
een emmer snot; dat slaat als een tang op een varken.

Het principe van Barr: "Een groep wetenschappers
vragen om een theorie te herzien is als een groep agenten vragen om de wet te herzien."

Vergelijkingen die essentiële verschillen
weglaten.
De volgende zijn daadwerkelijk gebruikt in schepping-evolutie debatten of anti-schepping retoriek:
David Morofka, in een debat: "Is het echt onwaarschijnlijker dat een vogel van een dinosaurus stamt, dan
dat een vogel uit een ei komt?" - Later in hetzelfde debat: "Het bekritiseren van evolutie omdat er
gaten zitten in het fossielenverhaal is niet logischer of overtuigender dan het bekritiseren van de
medische wetenschap omdat er gaten zitten in ons vermogen om zieken te genezen." - Jared Diamond: "Men
kan net zo min biologie beheersen en tegelijkertijd het feit van evolutie ontkennen als dat men
scheikunde kan begrijpen en tegelijkertijd weigeren het bestaan van atomen te erkennen." - William
Howells: "Evolutie is een feit, net als spijsvertering." - Ben Bova: "Vol te houden dat Genesis
ingevoegd kan worden in biologieboeken en net te doen alsof religieuze mythologie biologische fenomenen
kan verklaren, is zo ongeveer het zelfde als geloven dat je van stro goud kunt weven."
Opmerking: Analogieën zijn bruikbaar om toespraken op te vrolijken, maar zouden niet moeten
worden gebruikt om iets te bewijzen.
Reduceren
Beschrijving: Het terugbrengen van een ingewikkeld concept
tot een aantal eenvoudige onderdelen, alsof dat het geheel zou representeren.
Slagzin: "Woorden zijn gebakken lucht..."
Voorbeelden:
Een muziekcriticus beschreef een
strijkkwartet
van Beethoven als "Paardenhaar dat over kattendarmen schraapt."
Je bent wat je eet (neem nog een hapje kip,
rund
of ei).
Het menselijk lichaam is slechts koolstof,
waterstof, zuurstof, stikstof, een beetje fosfor en wat sporen van mineralen.
De grondwet is maar een stukje papier.
Een vogel is de manier waarop een ei een
ander
ei maakt.
Een organisme is slechts de manier waarop
een
gen een ander gen maakt. (Richard Dawkins).
Religie is slechts de poging van een mens om
mysterieuze fenomenen als bliksem te verklaren.
De persoonlijkheid van een mens is de som
van
alle neurotransmitter interacties in de hersenen.
Thomas Hobbes: alle sociale interacties,
inclusief ethiek en moraal, kunnen worden gereduceerd tot de zoektocht naar genot en het ontwijken
van pijn.
Evolutionaire speltheorie: zelfverloochening
en
samenwerking zijn bijzondere producten van sociale interacties die voortkomen uit natuurlijke en
seksuele selectie; de principes gelden gelijkwaardig voor bacteriën, fruitvliegjes en mensen. "De
cosmos is alles wat is, ooit is geweest en altijd zal zijn." (Carl Sagan, Cosmos)
Opmerking:Een standaard techniek in wetenschappelijke verklaringen is het maken van een
model, of het reduceren van een complex fenomeen tot een ideale situatie of vereenvoudigde
onderdelen die beter geschikt zijn voor wiskundige berekeningen. Newton verving bij het uitwerken
van de wet van de zwaartekracht een lichaam in een baan door een puntmassa. Geen enkele
wetenschappelijke theorie zou echter juist of compleet moeten worden beschouwd, tenzij het met een
acceptabele mate van benadering kan worden verenigd met de werkelijke wereld, zodat het zowel
bruikbaar als corrigeerbaar is. De fout bij het reduceren ligt in het aannemen dat de onderdelen de
essentie van het geheel vertegenwoordigen en dat er niets anders overwogen hoeft te worden. Zoals de
visie van Thomas Hobbes die de mens slechts als een machine ziet die onderworpen is aan
natuurkundige wetten. Natuurlijk beantwoorden onze lichamen aan de wet van de zwaartekracht, maar
zijn kwaliteiten als eerlijkheid, logisch denkvermogen of zelfverloochening reduceerbaar tot
materiële substanties? Zoals hij het ziet wel, maar zo'n voorstelling ondermijnt zijn eigen
rationaliteit en daardoor de betrouwbaarheid van zijn filosofische systeem.
(zie
Zelfverwijzing)
Autoriteit
Beschrijving: Vertrouwen op een al of niet bestaande
autoriteit, zonder rekening te houden met logica of bewijzen.
Slagzin: "Maar dr Spock zegt..."
Voorbeelden:
Tv-reclame: "Vier van de vijf dokters
bevelen
dit product aan" ingesproken door "voedseldeskundige Prof. Dr. Huppeldepup." Vier van vijf? Welke
vijf dokters zijn hiervoor geselecteerd?
"Vertrouw mij nou maar."
Uitlatingen die gedaan worden zonder enige
ondersteuning: "De dagen van Genesis zouden net zo goed lange perioden geweest kunnen zijn ... Deze
steen is 50 miljoen jaar oud."
De wet van Hiram: Als je maar genoeg experts raadpleegt kun je elke mening bevestigen.
Suggestie: Gebruik autoriteit als een steun in de rug, niet als fundament. Overweeg:
ligt wat hij zegt buiten zijn vakgebied? Zijn er net zo veel autoriteiten die het niet met hem eens
zijn? Wordt zijn visie ondersteund door verder onderzoek? Wordt hij in de juiste context aangehaald?
Zaten er geen drukfouten in de aanhaling? Of had hij het gewoon bij het verkeerde eind? (Niemand is
perfect)
Extrapolatie
Beschrijving: Aannemen dat de trend zich doorzet. Denken dat
iets altijd zo gegaan is en altijd zo zal gaan als het nu gaat.
Slagzin: "Zo gaat ie goed, zo gaat ie beter, alweer een
kilometer."
Voorbeelden:
De verandering in snavels van vinken is een
bewijs voor moleculen-naar-mens evolutie (Gemakshalve het feit negeren dat de snavels ook weer terug
veranderen, afhankelijk van het klimaat.) Dit is net zoiets als aannemen dat je over twintig jaar
miljonair bent omdat er een kleine opgaande lijn in de beurs zit.
Beweren dat de wetenschap ons al zoveel
schijnbaar onmogelijke staaltjes heeft geleverd, dat er ook nog wel een verklaring zal komen voor de
oorsprong van het leven en het mechanisme van opwaartse evolutie.
Extrapoleren van een aminozuur dat gevonden
is
in een meteoriet, naar de oorsprong van het leven.
Natuurlijke selectie plaatsen voor
zelfreplicatie.
Uit bepaalde chemische stoffen in een
meteoriet,
die wordt verondersteld van Mars te komen, afleiden dat Mars ooit leven bevatte.
Uit de mogelijkheid van een hete kern van de
maan Europa afleiden dat er misschien wel leven is onder een oceaan. (Vergelijk het vroegere geloof
dat er dinosauriërs op Venus waren vanwege het wolkendek, voordat vastgesteld werd dat het oppervlak
een temperatuur heeft van gemiddeld 480 graden Celsius.)
Radiometrische datering bewijst dat de
aarde
4.6 miljard jaar oud is. (Radioactiviteit werd ontdekt in 1896; dan zouden we radioactief
verval nog maar minder dan 0.00001% van de veronderstelde leeftijd van de aarde meten. Hoe
betrouwbaar is dat?)
Statistieken
Beschrijving: Het misbruiken van statistieken en grafieken
om een wetenschappelijk betrouwbaar over te komen.
Slagzin: "De statistieken liegen er niet om..."
Voorbeelden:
Opiniepeilingen.
Een grafiek overdrijven of juist minder
duidelijk maken.
Te weinig meetpunten (interpolatie komt dan
niet
goed of onbetrouwbaar uit).
20% van alle fatale ongelukken worden
veroorzaakt door dronken bestuurders, 80% is dus nuchter; dan is het 4x zo veilig om dronken
achter het stuur te zitten.
Als één vrouw er negen maanden over doet om
een
baby te produceren, dan zouden negen vrouwen het in één maand moeten kunnen.
Maandag werd jan dronken van gin en
spuitwater,
dinsdag werd hij dronken van wodka en spuitwater, woensdag van jenever en spuitwater. Conclusie: van
spuitwater wordt je dronken.
"Merk X pijnstiller heeft 650 milligram,
merk Y
heeft 700 milligram. ONS merk heeft 800 milligram!" (Wat is het actieve ingrediënt bij elk
product? Is meer ook beter?)
Het publiceren van de resultaten van een
radiometrische datering, zonder de foutmarges en zonder alle volkomen afwijkende meetresultaten.
Het beste dat we hebben...
Beschrijving: De beste theorie is daarom nog niet een
goede theorie.
Slagzin: "Van twee kwaden de beste kiezen."
Voorbeelden:
"De Big Bang theorie heeft misschien
problemen,
maar het is wel de beste theorie die we hebben," zei een astronoom bij een radio talkshow, nadat een
beller een aantal ernstige problemen van de theorie had opgesomd.
"We hebben niet alle antwoorden, maar de
wetenschap is het beste gereedschap wat we hebben."
"Evolutie [is] een theorie die universeel
geaccepteerd is, niet omdat hij logisch samenhangend bewezen kan worden als waarheid, maar omdat het
enige alternatief, speciale schepping, duidelijk ongeloofwaardig is." (D.M.S. Watson, 1929).
"... het legt een aanzienlijke druk op het
bevattingsvermogen om aan te nemen dat fijn uitgebalanceerde systemen zoals bepaalde zintuiglijke
organen (het oog van gewervelden, of een veer van een vogel) zouden kunnen worden verbeterd door
willekeurige mutaties. Dit is zelfs nog meer het geval bij sommige ecologische kettingreacties (het
beroemde geval van de yucca mot, e.d.). Echter, zij die bezwaren hebben tegen willekeurige mutaties,
zijn tot nu toe niet in staat geweest om enige alternatieve verklaring naar voren te brengen die
werd ondersteund door substantieel bewijs."
(Ernst Mayr).
De bewijslast verplaatsen
Beschrijving: Vergeten dat het jouw verantwoordelijkheid is
om je bewering te bewijzen, niet die van je tegenstander om het tegendeel te bewijzen.
Slagzin: "Bewijs maar eens dat ik ongelijk heb, ha!"
Voorbeelden:
Verwachten van je tegenstander dat hij een
universeel negatief bewijst: Kun jij bewijzen dat Sinterklaas niet bestaat? Dan moet hij bestaan.
Ben jij ooit een Mormoon geweest? Hoe kun
je
dan weten of het niet de ware kerk is?
Een vreemde theorie lanceren en dan van de
critici vragen te bewijzen dat het niet klopt.
Van een creationist verwachten dat hij met
een
beter model komt, anders heeft hij niet het recht om evolutie te bekritiseren.
Een evolutionist die de vraag van de
oorsprong
van het leven en het universum ontwijkt en vervolgens van een intelligent design aanhanger verwacht
dat hij een antwoord heeft op de vraag: "Wie ontwierp de ontwerper?"
Beweren dat creationisme een onconventionele
theorie is die bewijs nodig heeft, terwijl Darwinisme (dat beweert dat al het leven afstamt van
primitievere levensvormen en nog steeds verder evolueert) een laatkomer is in de geschiedenis van de
wetenschap en nog nooit bewezen is, noch kan het bewezen worden.
Zelfverwijzing
het zichzelf weerleggende argument.
Beschrijving: Het argument bewijst zijn eigen tegendeel.
Slagzin: "Hij viel uit zichzelf, ik gaf alleen maar een
duwtje."
Voorbeelden:

Relativisme:
Niets is absoluut. (Is dat
absoluut waar?)

Logisch positivisme:
Alleen principes die
proefondervindelijk verkregen zijn, zijn juist. (Is dat principe proefondervindelijk verkregen?)

Materialisme:
Alleen de dingen die
natuurkundig
en scheikundig bepaald kunnen worden, bestaan. (Is die gedachte alleen ontstaan door
natuurkundige en scheikundige processen? Hoe weet je dan dat het waar is?)

Chemische evolutie:
Als ik nou een manier kon
bedenken om mijn miljoenen kostende laboratoriuminstrumenten leven te laten produceren, dan zal ik
bewezen hebben dat er geen intelligentie nodig was in het begin.
Digitale evolutie:
Als ik deze
computer
nou maar zo kon programmeren dat hij digitale organismen laat evolueren door natuurlijke selectie,
dan zal ik bewezen hebben dat er geen intelligentie nodig was in het begin.
Zelfzuchtige genen:
Een mens is een
strategie van zelfzuchtige genen om zichzelf te reproduceren. (Hoe weetje dat dit idee niet een
strategie van de genen was om zichzelf te reproduceren?)

Maya:
Alles is een illusie. (Hoe weet je
dan
of jouw filosofie niet de illusie is en de realiteit echt?)

Filosofische systemen die rationaliteit
ontkennen,
maar worden onderwezen door gebruik te maken van logische bewijsvoering: bvb. Hobbes, Locke, atomisme,
materialisme, evolutionaire sociobiologie.
Wetenschap is een zelfcorrigerend proces dat
nooit steunt op dogma, maar altijd onderworpen is aan weerlegging van zijn meest gekoesterde
veronderstellingen. (zoals evolutie?)
Natuurlijk niet! Evolutie is een feit!