Logische onjuistheden

Logische onjuistheden zijn fouten die gemaakt worden in het gebruik van logica of discussietechnieken tijdens het argumenteren of debatteren. We komen ze in de volgende vormen tegen:

Zie ook:

Cirkelredenatie

Beschrijving: Aannemen wat moet worden bewezen.
Slagzin: "Ik heb altijd gelijk, waarom zou ik er nu naast zitten?"
Voorbeelden:
Tautologie (mannen zijn mannen, het is niet voorbij totdat het voorbij is, doofheid wordt veroorzaakt door gehoorverlies, alle vrijgezelle mannen zijn ongetrouwd, niets slaagt zo goed als succes, we hebben niets te vrezen dan de vrees zelf, dingen zijn zoals ze zijn omdat ze waren zoals ze waren, de ware betekenis van het leven is een betekenisvol leven, en meer van die 'dooddoeners'.): Natuurlijke selectie is 'survival of the fittest'; dit is te vertalen als 'survival of the survivors' of 'the fitness of the fit'. Levende organismen passen zich aan en kunnen daardoor overleven, maar hoe zijn ze aan dat vermogen gekomen? Natuurlijke selectie verklaart niet hoe al het leven kon evolueren uit een enkele cel.
Index fossielen gebruiken om de aardlagen te dateren en vervolgens andere fossielen in die aardlaag dezelfde ouderdom toekennen.
Het gebruik van overeenkomsten tussen verschillende organismen als een bewijs en als verklaring voor evolutie.
De geologische kolom (ook wel tijdschaal genoemd) gebruiken als een beschrijving van evolutie en ook als bewijs ervoor.
Aannemen dat bepaalde radioactieve halfwaardetijden altijd groot geweest zijn en die dan gebruiken om hoge ouderdom vast te stellen.
Een bepaalde term bedenken en dan doen alsof het wat verklaart, bijvoorbeeld convergente evolutie, wat gebruikt wordt als verklaring en bewijs voor een Darwinistische oorsprong waar men overeenkomstige karakteristieken in verschillende organismen ziet.
Opmerking:De overtuiging dat de Bijbel de ultieme waarheid bevat wordt wel eens een cirkelredenatie genoemd. Je moet tenslotte aannemen dat de Bijbel de waarheid is om de waarheden van de Bijbel te kunnen accepteren. Je kunt geen absoluut bewijs aanhalen van buiten de Bijbel. Er is per definitie geen hogere autoriteit die 'het Woord van God' kan bevestigen, behalve de God die in de Bijbel beschreven wordt. En dat is nu net waar het om draait. Het ultieme gezag moet zichzelf bewijzen en innerlijk samenhangend zijn. De Bijbel heeft die eigenschappen en is daarin uniek. (Wetenschappelijke feiten bewijzen de Bijbel niet, maar passen wel beter binnen het Bijbelse wereldbeeld, zoals op deze site al veelvuldig aangetoond is.) Andere wereldbeelden vallen echter ten prooi aan willekeur, onsamenhangendheid en onzekerheid. Je kunt namelijk niets weten als je geen ultieme standaard hebt.

Non-Sequiteur

Beschrijving: "hieruit volgt niet..." verwarring tussen oorzaak en gevolg. Verkeerde speculaties.
Slagzin: "Red de wereld, koop een Suzuki Alto!"
Voorbeelden:
Hoe kunnen we verliezen als we zo oprecht zijn?
Ga voor wereldvrede, steun de VN.
Ik heb een bot gevonden, het moet wel een overgangsvorm zijn.
Argumenteren dat evolutie onderwezen moet worden in scholen omdat het de kwaliteit van het wetenschappelijk onderwijs verbetert.
Beweren dat, nu we de bouwstenen van het leven gevonden hebben, we zijn begonnen met het begrijpen van de oorsprong van het leven.
Beweren dat het ontstaan en de evolutie van het leven gemakkelijk moet zijn geweest en dat er op veel plaatsen in het universum zo moet zijn gegaan, omdat het heel vroeg in de geschiedenis van de aarde begonnen is.
Observatie a.: er is leven in extreme omstandigheden. Observatie b.: andere planeten hebben extreme omstandigheden. Conclusie: Andere planeten kunnen leven bevatten.

Post Hoc

Beschrijving: Na het feit, daarom vanwege het feit. (post hoc, ergo propter hoc).
Slagzin: "Het serveren van koffie in een vliegtuig veroorzaakt turbulentie."
Voorbeelden:
We hebben de strijd verloren omdat we het slechte teken van de komeet negeerden.
De discipelen van Jezus: "Wie heeft gezondigd, deze man of zijn ouders, dat hij blind geboren is?" (Johannes 9:2)
Ik nam die pil en toen voelde ik mij beter; het moet wel werken.
De bomen bewogen en toen voelde ik de wind, dus wind wordt veroorzaakt door bewegende bomen.
De zon komt altijd op wanneer onze haan gekraaid heeft; onze haan laat dus de zon opkomen.
Wij zijn er, dus moet er evolutie geweest zijn.

Indirecte bewijsvoering

Beschrijving: Aannemen dat bepaalde bewijzen verwant zijn aan elkaar.
Slagzin: "Waar was jij op 11 september?"
Voorbeelden:
Astrologie.
Zonnevlek cycli verbinden met de aandelenmarkt.
Het 'gezicht' op Mars.
Documentaires die doen vermoeden dat het Apollo programma een vervalsing was en dat de Amerikanen nooit op de maan geweest zijn.
Fossielen van apen die worden gebruikt om afstamming van mensen te bepalen.
Fossiele paarden die in een voor evolutie gunstige volgorde geplaatst worden.
Chemische verbindingen in een meteoriet, die verondersteld wordt van Mars te komen, zien als bewijs voor leven buiten de aarde.
Opmerking: Dit soort bewijs kan gebruikt worden in een rechtszaak, maar moet met zeer grote zorg behandeld worden en gezien worden binnen de context van andere bewijsvoering. Het zou er de oorzaak van kunnen zijn dat een onschuldig persoon jaren lang de gevangenis in gaat. Het wordt pas echt gevaarlijk als het wordt gedreven door een fanatiek geloof.

De of-of fout

Beschrijving: Slechts twee mogelijke alternatieven laten zien, terwijl er ook nog andere mogelijkheden zijn (vals dilemma).
Slagzin: "Ligt het aan jou of ben ik nou gek?"
Voorbeelden:
Religie of wetenschap. De twee kunnen heel goed samengaan.
Rechts denkend of links denkend. Er zijn ook andere denkrichtingen.
Het kind met het badwater weggooien. Er zijn dan niet voldoende alternatieven overwogen.
Als ik mijn tegenstander in een kwaad daglicht kan zetten, ben ik van alle blaam gezuiverd. Het is hij of ik.
Ik ben een goed mens, ik heb nooit iemand vermoord.
"Er zijn twee soorten mensen in deze wereld..."
Molecuul-naar-mens evolutie of onveranderlijke soorten.
Atheïsme of jonge-aarde creationisme.
Evolutie is wetenschap, schepping is religie: "Evolutie gebruikt wetenschappelijke argumenten en creationisme gebruikt religieuze argumenten."
We kunnen Intelligent Design niet mengen met wetenschap, anders zouden we elke religie zijn scheppingsmythe moeten laten onderwijzen (daarmee aannemend dat alle wetenschappelijke verklaringen even objectief zijn en alle religieuze verklaringen even subjectief).
Darwins denkfout: óf alles is ontworpen óf niets is ontworpen. Of God heeft mijn neus geschapen en elke regendruppel die valt gepland, óf er is geen God. In een brief aan Lyell, schreef hij: "Zul je me eerlijk vertellen (en ik zou je zeer erkentelijk zijn) of jij gelooft dat de vorm van mijn neus (wee mij!) was voorbestemd en 'bestuurd door een intelligente oorzaak?' " Aan J.D. Hooker schreef hij, "Dat elke variatie die ooit heeft plaatsgevonden voorbestemd is voor een bepaald doel, kan ik net zo min geloven als dat de plek waar elke regendruppel valt specifiek bestemd is."
Opmerking: Sommige dingen zijn wel of-of (zoals jongens of meisjes, bits in een computer die 1 of 0 zijn). Sommige dingen zijn grotendeels het een of het ander, slechts een paar mogelijkheden met heel weinig uitzonderingen. Maar dat moet je aantonen, niet aannemen.

Personificatie

Beschrijving: Voorstelling van een dier, zaak of een begrip als persoon
Slagzin: "Moeder natuur is zeer inventief."
Voorbeelden:
Moleculen verzamelden zichzelf tot primitieve proteïnen en gingen zich vermenigvuldigen.
Toen het niet langer veilig was op de grond, evolueerden zij vleugels en werden vogels en meer van dat soort opmerkingen (vissen evolueerden kieuwen, vogels ontwikkelden veren, vleermuizen vonden sonar uit, primitieve cellen vormden membranen, enz.)
Evolutie voorstellen als een klungelaar, die lukraak wat onderdeeltjes bij elkaar zoekt om zo nu en dan met iets nieuws op de proppen te komen.
"Wij beginnen net met het bestuderen van de biochemie; evolutie heeft miljarden jaren de tijd gehad om te oefenen." (Carl Sagan, Cosmos)
Zelfzuchtige genen (een idee van Richard Dawkins).
Opmerking: Personificatie is een mooi artistiek en literair mechanisme, maar een slecht argument; het draait je een rad voor de ogen.

Gelijkenissen

Beschrijving: Allerlei parallellen trekken maar de verschillen negeren.
Slagzin: "Een waarheid als een koe."
Voorbeelden:
Een miljoen apen die op een miljoen typemachines typen zouden, als je ze maar genoeg tijd geeft, de werken van Shakespeare kunnen reproduceren.
Richard Dawkins probeert in The Blind Watchmaker natuurlijke selectie te illustreren met een knap geschreven computerprogramma.
Thermodynamica: toename in complexiteit in biologische evolutie vergelijken met de groei van kristallen of het louteren van metalen door verandering van temperatuur.
Koldervergelijkingen: zo glad als een paling in een emmer snot; dat slaat als een tang op een varken.
Het principe van Barr: "Een groep wetenschappers vragen om een theorie te herzien is als een groep agenten vragen om de wet te herzien."
Vergelijkingen die essentiële verschillen weglaten. De volgende zijn daadwerkelijk gebruikt in schepping-evolutie debatten of anti-schepping retoriek: David Morofka, in een debat: "Is het echt onwaarschijnlijker dat een vogel van een dinosaurus stamt, dan dat een vogel uit een ei komt?" - Later in hetzelfde debat: "Het bekritiseren van evolutie omdat er gaten zitten in het fossielenverhaal is niet logischer of overtuigender dan het bekritiseren van de medische wetenschap omdat er gaten zitten in ons vermogen om zieken te genezen." - Jared Diamond: "Men kan net zo min biologie beheersen en tegelijkertijd het feit van evolutie ontkennen als dat men scheikunde kan begrijpen en tegelijkertijd weigeren het bestaan van atomen te erkennen." - William Howells: "Evolutie is een feit, net als spijsvertering." - Ben Bova: "Vol te houden dat Genesis ingevoegd kan worden in biologieboeken en net te doen alsof religieuze mythologie biologische fenomenen kan verklaren, is zo ongeveer het zelfde als geloven dat je van stro goud kunt weven."
Opmerking: Analogieën zijn bruikbaar om toespraken op te vrolijken, maar zouden niet moeten worden gebruikt om iets te bewijzen.

Reduceren

Beschrijving: Het terugbrengen van een ingewikkeld concept tot een aantal eenvoudige onderdelen, alsof dat het geheel zou representeren.
Slagzin: "Woorden zijn gebakken lucht..."
Voorbeelden:
Een muziekcriticus beschreef een strijkkwartet van Beethoven als "Paardenhaar dat over kattendarmen schraapt."
Je bent wat je eet (neem nog een hapje kip, rund of ei).
Het menselijk lichaam is slechts koolstof, waterstof, zuurstof, stikstof, een beetje fosfor en wat sporen van mineralen.
De grondwet is maar een stukje papier.
Een vogel is de manier waarop een ei een ander ei maakt.
Een organisme is slechts de manier waarop een gen een ander gen maakt. (Richard Dawkins).
Religie is slechts de poging van een mens om mysterieuze fenomenen als bliksem te verklaren.
De persoonlijkheid van een mens is de som van alle neurotransmitter interacties in de hersenen.
Thomas Hobbes: alle sociale interacties, inclusief ethiek en moraal, kunnen worden gereduceerd tot de zoektocht naar genot en het ontwijken van pijn.
Evolutionaire speltheorie: zelfverloochening en samenwerking zijn bijzondere producten van sociale interacties die voortkomen uit natuurlijke en seksuele selectie; de principes gelden gelijkwaardig voor bacteriën, fruitvliegjes en mensen. "De cosmos is alles wat is, ooit is geweest en altijd zal zijn." (Carl Sagan, Cosmos)
Opmerking:Een standaard techniek in wetenschappelijke verklaringen is het maken van een model, of het reduceren van een complex fenomeen tot een ideale situatie of vereenvoudigde onderdelen die beter geschikt zijn voor wiskundige berekeningen. Newton verving bij het uitwerken van de wet van de zwaartekracht een lichaam in een baan door een puntmassa. Geen enkele wetenschappelijke theorie zou echter juist of compleet moeten worden beschouwd, tenzij het met een acceptabele mate van benadering kan worden verenigd met de werkelijke wereld, zodat het zowel bruikbaar als corrigeerbaar is. De fout bij het reduceren ligt in het aannemen dat de onderdelen de essentie van het geheel vertegenwoordigen en dat er niets anders overwogen hoeft te worden. Zoals de visie van Thomas Hobbes die de mens slechts als een machine ziet die onderworpen is aan natuurkundige wetten. Natuurlijk beantwoorden onze lichamen aan de wet van de zwaartekracht, maar zijn kwaliteiten als eerlijkheid, logisch denkvermogen of zelfverloochening reduceerbaar tot materiële substanties? Zoals hij het ziet wel, maar zo'n voorstelling ondermijnt zijn eigen rationaliteit en daardoor de betrouwbaarheid van zijn filosofische systeem. (zie Zelfverwijzing)

Autoriteit

Beschrijving: Vertrouwen op een al of niet bestaande autoriteit, zonder rekening te houden met logica of bewijzen.
Slagzin: "Maar dr Spock zegt..."
Voorbeelden:
Tv-reclame: "Vier van de vijf dokters bevelen dit product aan" ingesproken door "voedseldeskundige Prof. Dr. Huppeldepup." Vier van vijf? Welke vijf dokters zijn hiervoor geselecteerd?
"Vertrouw mij nou maar."
Uitlatingen die gedaan worden zonder enige ondersteuning: "De dagen van Genesis zouden net zo goed lange perioden geweest kunnen zijn ... Deze steen is 50 miljoen jaar oud."
De wet van Hiram: Als je maar genoeg experts raadpleegt kun je elke mening bevestigen.
Suggestie: Gebruik autoriteit als een steun in de rug, niet als fundament. Overweeg: ligt wat hij zegt buiten zijn vakgebied? Zijn er net zo veel autoriteiten die het niet met hem eens zijn? Wordt zijn visie ondersteund door verder onderzoek? Wordt hij in de juiste context aangehaald? Zaten er geen drukfouten in de aanhaling? Of had hij het gewoon bij het verkeerde eind? (Niemand is perfect)

Extrapolatie

Beschrijving: Aannemen dat de trend zich doorzet. Denken dat iets altijd zo gegaan is en altijd zo zal gaan als het nu gaat.
Slagzin: "Zo gaat ie goed, zo gaat ie beter, alweer een kilometer."
Voorbeelden:
De verandering in snavels van vinken is een bewijs voor moleculen-naar-mens evolutie (Gemakshalve het feit negeren dat de snavels ook weer terug veranderen, afhankelijk van het klimaat.) Dit is net zoiets als aannemen dat je over twintig jaar miljonair bent omdat er een kleine opgaande lijn in de beurs zit.
Beweren dat de wetenschap ons al zoveel schijnbaar onmogelijke staaltjes heeft geleverd, dat er ook nog wel een verklaring zal komen voor de oorsprong van het leven en het mechanisme van opwaartse evolutie.
Extrapoleren van een aminozuur dat gevonden is in een meteoriet, naar de oorsprong van het leven.
Natuurlijke selectie plaatsen voor zelfreplicatie.
Uit bepaalde chemische stoffen in een meteoriet, die wordt verondersteld van Mars te komen, afleiden dat Mars ooit leven bevatte.
Uit de mogelijkheid van een hete kern van de maan Europa afleiden dat er misschien wel leven is onder een oceaan. (Vergelijk het vroegere geloof dat er dinosauriërs op Venus waren vanwege het wolkendek, voordat vastgesteld werd dat het oppervlak een temperatuur heeft van gemiddeld 480 graden Celsius.)
Radiometrische datering bewijst dat de aarde 4.6 miljard jaar oud is. (Radioactiviteit werd ontdekt in 1896; dan zouden we radioactief verval nog maar minder dan 0.00001% van de veronderstelde leeftijd van de aarde meten. Hoe betrouwbaar is dat?)

Statistieken

Beschrijving: Het misbruiken van statistieken en grafieken om een wetenschappelijk betrouwbaar over te komen.
Slagzin: "De statistieken liegen er niet om..."
Voorbeelden:
Opiniepeilingen.
Een grafiek overdrijven of juist minder duidelijk maken.
Te weinig meetpunten (interpolatie komt dan niet goed of onbetrouwbaar uit).
20% van alle fatale ongelukken worden veroorzaakt door dronken bestuurders, 80% is dus nuchter; dan is het 4x zo veilig om dronken achter het stuur te zitten.
Als één vrouw er negen maanden over doet om een baby te produceren, dan zouden negen vrouwen het in één maand moeten kunnen.
Maandag werd jan dronken van gin en spuitwater, dinsdag werd hij dronken van wodka en spuitwater, woensdag van jenever en spuitwater. Conclusie: van spuitwater wordt je dronken.
"Merk X pijnstiller heeft 650 milligram, merk Y heeft 700 milligram. ONS merk heeft 800 milligram!" (Wat is het actieve ingrediënt bij elk product? Is meer ook beter?)
Het publiceren van de resultaten van een radiometrische datering, zonder de foutmarges en zonder alle volkomen afwijkende meetresultaten.

Het beste dat we hebben...

Beschrijving: De beste theorie is daarom nog niet een goede theorie.
Slagzin: "Van twee kwaden de beste kiezen."
Voorbeelden:
"De Big Bang theorie heeft misschien problemen, maar het is wel de beste theorie die we hebben," zei een astronoom bij een radio talkshow, nadat een beller een aantal ernstige problemen van de theorie had opgesomd.
"We hebben niet alle antwoorden, maar de wetenschap is het beste gereedschap wat we hebben."
"Evolutie [is] een theorie die universeel geaccepteerd is, niet omdat hij logisch samenhangend bewezen kan worden als waarheid, maar omdat het enige alternatief, speciale schepping, duidelijk ongeloofwaardig is." (D.M.S. Watson, 1929).
"... het legt een aanzienlijke druk op het bevattingsvermogen om aan te nemen dat fijn uitgebalanceerde systemen zoals bepaalde zintuiglijke organen (het oog van gewervelden, of een veer van een vogel) zouden kunnen worden verbeterd door willekeurige mutaties. Dit is zelfs nog meer het geval bij sommige ecologische kettingreacties (het beroemde geval van de yucca mot, e.d.). Echter, zij die bezwaren hebben tegen willekeurige mutaties, zijn tot nu toe niet in staat geweest om enige alternatieve verklaring naar voren te brengen die werd ondersteund door substantieel bewijs." (Ernst Mayr).

De bewijslast verplaatsen

Beschrijving: Vergeten dat het jouw verantwoordelijkheid is om je bewering te bewijzen, niet die van je tegenstander om het tegendeel te bewijzen.
Slagzin: "Bewijs maar eens dat ik ongelijk heb, ha!"
Voorbeelden:
Verwachten van je tegenstander dat hij een universeel negatief bewijst: Kun jij bewijzen dat Sinterklaas niet bestaat? Dan moet hij bestaan.
Ben jij ooit een Mormoon geweest? Hoe kun je dan weten of het niet de ware kerk is?
Een vreemde theorie lanceren en dan van de critici vragen te bewijzen dat het niet klopt.
Van een creationist verwachten dat hij met een beter model komt, anders heeft hij niet het recht om evolutie te bekritiseren.
Een evolutionist die de vraag van de oorsprong van het leven en het universum ontwijkt en vervolgens van een intelligent design aanhanger verwacht dat hij een antwoord heeft op de vraag: "Wie ontwierp de ontwerper?"
Beweren dat creationisme een onconventionele theorie is die bewijs nodig heeft, terwijl Darwinisme (dat beweert dat al het leven afstamt van primitievere levensvormen en nog steeds verder evolueert) een laatkomer is in de geschiedenis van de wetenschap en nog nooit bewezen is, noch kan het bewezen worden.

Zelfverwijzing

het zichzelf weerleggende argument.
Beschrijving: Het argument bewijst zijn eigen tegendeel.
Slagzin: "Hij viel uit zichzelf, ik gaf alleen maar een duwtje."
Voorbeelden:
Relativisme: Niets is absoluut. (Is dat absoluut waar?)
Logisch positivisme: Alleen principes die proefondervindelijk verkregen zijn, zijn juist. (Is dat principe proefondervindelijk verkregen?)
Materialisme: Alleen de dingen die natuurkundig en scheikundig bepaald kunnen worden, bestaan. (Is die gedachte alleen ontstaan door natuurkundige en scheikundige processen? Hoe weet je dan dat het waar is?)
Chemische evolutie: Als ik nou een manier kon bedenken om mijn miljoenen kostende laboratoriuminstrumenten leven te laten produceren, dan zal ik bewezen hebben dat er geen intelligentie nodig was in het begin.
Digitale evolutie: Als ik deze computer nou maar zo kon programmeren dat hij digitale organismen laat evolueren door natuurlijke selectie, dan zal ik bewezen hebben dat er geen intelligentie nodig was in het begin.
Zelfzuchtige genen: Een mens is een strategie van zelfzuchtige genen om zichzelf te reproduceren. (Hoe weetje dat dit idee niet een strategie van de genen was om zichzelf te reproduceren?)
Maya: Alles is een illusie. (Hoe weet je dan of jouw filosofie niet de illusie is en de realiteit echt?)
Filosofische systemen die rationaliteit ontkennen, maar worden onderwezen door gebruik te maken van logische bewijsvoering: bvb. Hobbes, Locke, atomisme, materialisme, evolutionaire sociobiologie.
Wetenschap is een zelfcorrigerend proces dat nooit steunt op dogma, maar altijd onderworpen is aan weerlegging van zijn meest gekoesterde veronderstellingen. (zoals evolutie?) Natuurlijk niet! Evolutie is een feit!